149-160

Aντιγραφή έναντι πρωτοτυπίας : ένα σχόλιο για το αισθητικό σκέλος της αναπλήρωσης αρχικού υλικού σε ιστορικά κτήρια

• Ζυγομαλάς, Δημήτριος

Η αναπλήρωση αρχικού υλικού στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης αρχιτεκτονικών μνημείων έχει ενθαρρυνθεί σταθερά από τις διεθνείς συμβάσεις και τους χάρτες της συντήρησης, αρχής γενομένης ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ξεκινώντας από τη Διακήρυξη του 3ου Συνεδρίου Μηχανικών καί Αρχιτεκτόνων τής Ρώμης τό 1883 (άρ. 2) καί φτάνοντας στόν έμβληματικό γιά τά σημερινά δεδομένα Χάρτη τής Βενετίας τού 1964 (άρ. 9, 12), ή ένθάρρυνση έχει ώστόσο συνδυαστεί μέ τήν έκπλήρωση ενός άρκούντως σύνθετου όρου: γιά νά διασφαλιστούν οί ιστορικές άξιες, τό νέο ύλικό πρέπει νά είναι άναγνωρίσιμο, ένώ τήν ίδια στιγμή, γιά νά προστατευτούν οί μορφολογικές, ή προσθήκη οφείλει νά άφήνει άνέπαφη τήν αισθητική ισορροπία τοϋ συντηρούμενου μνημείου. Οί πρόσφατα ύλοποιημένες έργασίες άντικατάστασης άρχικοϋ Ολικού σέ μνημεία τοϋ εύρωπαϊκοϋ χώρου έχουν νά έπιδείξουν ένίοτε άντιφατικές προσεγγίσεις στήν άπόπειρα έναρμόνισης μέ τό παραπάνω δίπολο. "Ενα δίδυμο πού άναδεικνύει χαρακτηριστικά τή διάσταση των σύγχρονων πρακτικών συγκροτείται στήν περίπτωση των θραυσμένων σπονδύλων τού Παρθενώνα καί τών φθαρμένων άψιδό- λιθων τής Μεγάλης Δυτικής Εισόδου τού Καθεδρικού τού Γιόρκ στήν ’Αγγλία. Στήν πρώτη περίπτωση, oi σπόνδυλοι άποκαθίστανται στή βάση συμπλήρωσης μέ άκριβή άντίγραφα τών κατεστραμμένων ή άγνοούμενων τεμαχίων τους. Τά συμπληρώματα κατασκευάζονται άπό μάρμαρο ϊδιο μέ έκείνο τών άρχικών στοιχείων, πού λαξεύεται στήν άκριβή μορφή τών έλλειπόντων καί έπικολλάται μέ τήν παρεμβολή έξαιρετικά λεπτού άρμοΰ. Στή δεύτερη, άναφερόμαστε σέ δεκαέξι άψιδόλιθους μέ άνάγλυφες παραστάσεις στά ορατά μέτωπά τους. Οί παραστάσεις αύτές άπει- κόνιζαν τόν κύκλο τής Γένεσης καί μέ τήν ένδιάμεση παρεμβολή καθαρά διακοσμητικών θεμάτων συγκροτούσαν τήν τρίτη σειρά λίθων τής Μεγάλης Δυτικής Εισόδου τού Καθεδρικού τού Γιόρκ. Ή προχωρημένη φθορά καί σταθερά έπιταχυνόμενη άποσύνθεσή τους οδήγησε στήν άπόφαση τής συνολικής άντικατάστασης, αύτή τή φορά, άμως, δχι μέ πιστά άντίγραφα τών άρχικών στοιχείων, άλλά μέ λίθους, στά μέτωπα τών όποιων λαξεύτηκαν καθαρά πρωτότυπες παραστάσεις, μέ μόνο κοινό σημείο τό ύφος τής λάξευσης. Ή παράλληλη έξέταση τών δύο έπεμβάσεων άποτελεϊ τόν κορμό τής παρούσας έργασίας, πού, άφοϋ έπιβεβαιώσει τήν έκπλήρωση τού σύνθετου κριτηρίου τών διεθνών συμβάσεων, έπιχειρεϊ νά άνιχνεύσει όρια στή συμβατότητα τής έπιλογής, μορφολογική πρωτοτυπία έναντι τής πιστής άντιγραφής. Στήν άπόπειρα αύτή δέν άγνοείται ότι, λόγω τής ιδιαιτερότητας κάθε μνημείου καί κατ' έπέκταση τών ιδιαίτερων ποιοτήτων πού στοιχειοθετούν τήν αύθεντικότητά του, άναλυτικές κατευθύνσεις γιά τόν καθορισμό συμβατών έπεμβάσεων δέν μπορούν νά δοθούν. Ή πρακτική τής άναπλήρωσης θά πρέπει νά προσδιοριστεί κατά περίπτωση, ξεκινώντας άπό τήν έξα- ντλητική άποτίμηση τών συστατικών μερών τής αύθεντικότητας τού έκάστοτε ιστορικού κτηρίου. Ή άποτίμηση αύτή θά άναδείξει, όμως, τή φύση καί τό βαθμό συσχετισμού άρχικών καί πρός άναπλήρωση μερών στά μορφολογικό έπίπεδο, συσχετισμού ό όποιος άπό τήν άντιπαραβολή τών παρεμβάσεων στόν Παρθενώνα καί τόν Καθεδρικό τού Γιόρκ συνδέεται μέ ενα πρωταρχικό σημείο άναφοράς: εφόσον ή μορφή των άναπληρούμενών στοιχείων συνεισφέρει άμεσα στίς παραδεδομένες αισθητικές ποιότητες τοϋ μνημείου, ή άντι- γραφή είναι πιθανότερο νά έχει προτεραιότητα. ’Από τήν άλλη πλευρά, έάν τά πρός άντικατάσταση στοιχεία συνιστοϋν έναν ολοκληρωμένο, καθαρά τοπικό μορφολογικό έμπλουτισμό, πού μπορεί έπιπρόσθετα νά άναγνωριστεί ώς αύτόνομο έργο τέχνης, ή οδός τής μορφολογικής πρωτοτυπίας ένδέχεται νά είναι έξίσου άνοιχτή. Καί στίς δύο περιπτώσεις, βέβαια, ό άκριβής προσδιορισμός τής άρχικής μορφής των πρός άντικατάσταση στοιχείων καί ή τεχνική δεξιότητα στήν κατασκευή τους, άντίστοιχη έκείνης στήν έκτέλεση τών άρχικών μερών, θά άποτελέσουν βασικά προαπαιτούμενα.

• Arts

• Τέχνη
• Αισθητική

μνημεία, συντήρηση και αποκατάσταση

Περιέχει εικόνες